5. Sınıf Gökyüzündeki Komşumuz Güneş Konu Anlatımı

Neler Öğreneceğiz? Güneş'in Yapısı ve Dönme Hareketi Güneş'in Şekli Öğrenme Çıktıları ve Süreç Bileşenleri FB.5.1.1.1. Güneş’in yapısı ve dönme hareketi ile ilgili bilgileri toplayabilme Güneş’in yapısı ve dönme hareketi ile ilgili bilgiye ulaşmak için kullanacağı araçları belirler. Belirlediği araçları kullanarak Güneş’in yapısı ve dönme hareketi hakkında bilgileri bulur. Güneş’in yapısı ve dönme hareketi hakkında bulduğu bilgileri doğrular. Güneş’in yapısı ve dönme hareketi hakkında ulaşılan bilgileri kaydeder.

1. Bölüm: Gökyüzündeki Komşumuz: Güneş

Yıldız Nedir? Küresel şekle sahip olup, kendi ekseni etrafında dönme hareketi yapan ve etrafına ısı - ışık yayan gök cisimlerine "yıldız" denir. Güneş de, diğerleri gibi uzayda etrafına ısı ve ışık yayan, kendi ekseni etrafında dönen bir yıldız olup Samanyolu Galaksisinde bulunur. Güneş, evrendeki en büyük yıldız değildir, Güneş'ten çok daha büyük ve çok daha küçük yıldızlar vardır. Güneş'in Yapısı ve Özellikleri Güneş, küresel şekle sahip olup orta büyüklükte bir yıldızdır. Güneş, Dünyamızın hem ısı hem de ışık kaynağıdır. Güneş'in Dünya'ya olan uzaklığı ortalama (yaklaşık) 150 milyon km olup bu mesafe sabit değildir, Dünya'nın Güneş etrafında yaptığı dolanma hareketi sırasında yıl içerisinde sürekli olarak değişmektedir.

Güneş Neden Olduğundan Daha Küçük Görünür?

Günlük hayatımızda sokakta yürürken uzakta olan cisimlerin boyutlarını gerçek boyutlarından daha küçük görürüz. Güneş de Dünyamıza çok uzakta olduğu için gerçek boyutundan çok daha küçük görülür. Bazen gökyüzüne baktığımızda Güneş ile Ay'ı aynı boyutlardaymış gibi görebiliriz fakat Güneş Ay'dan çok çok daha büyük bir gök cismidir. Bu durumun nedeni de Ay'ın Dünya'ya Güneş'ten daha çok daha yakın bir mesafede bulunuyor olmasıdır.

Güneş Sistemi'nin merkezinde bulunan Güneş, Dünya'dan çok daha büyük bir gök cismidir. Güneş'in içine yaklaşık 1.3 milyon adet Dünya sığabilir. Güneş'in çapı Dünya'nın çapının yaklaşık 109 katı kadardır. Güneş, Dünya ve Ay'ı büyükten küçüğe olacak şekilde sıralarsak, bu sıralama Güneş > Dünya > Ay şeklinde olur. Güneş ve Dünya'nın boyutlarını karşılaştıracak olursak Dünya'yı bir nohut tanesi olarak düşündüğümüzde Güneş'i de bir pilates topu olarak düşünmemiz gerekir.

Güneş'in Yapısında Hangi Gazlar Var? Güneş, gaz ve tozlardan oluşmuş devasa büyüklükte bir gök cismidir. Yapısında Hidrojen, Helyum, Karbon, Azot gibi çok sayıda gaz bulunur. Fakat Güneş'in yapısının neredeyse %99'luk kısmını Hidrojen ve Helyum gazları oluşturur. Kalan %1'lik kısmı ise diğer gazlar oluşturur. Dikkat!: Güneş'in yapısında bulunan gazların %75'e yakını Hidrojen, %24'e yakını Helyum gazıdır. Bu bilgi her kaynakta farklı olarak verilmektedir, buradaki sayılar değil de miktar önemlidir. Hangi gazın hangi oranda bulunduğu sorularda karşınıza çıkmaz fakat "Güneş'in yapısında en fazla oranda bulunan gazın adı nedir?" şeklinde sorular gelir. Bu nedenle yüzdelik sayısal değerlerden çok Güneş'in yapısında en fazla oranda bulunan gazın Hidrojen, sonra da Helyum olduğunu bilin yeterli. Güneş Yaydığı Isı ve Işık Enerjisini Nasıl Üretir? Güneş, ısı ve ışık üretebilmek için yapısındaki Hidrojen gazını Helyum gazına dönüştürür. Bu olay sırasında çok yüksek miktarda ısı ve ışık açığa çıkar.

Güneş'in Yapısındaki Gazların Zamana Göre Değişimi

Güneş, yapısında bulunan Hidrojen gazını ısı ve ışık üretmek için yakıt olarak kullanır. Tıpkı bir arabanın hareket etmesi için yakıt olarak benzin kullanması gibi. Şimdi burada şu detaya dikkat etmeniz gerekiyor çünkü özellikle deneme sınavlarında grafik soruları şeklinde bile karşınıza çıkabilir. Güneş, Hidrojen'i Helyum'a dönüştürüyor değil mi? Evet. O zaman, nasıl ki bir araba hareket ettikçe gittiği yol miktarı artarken deposundaki benzin miktarı azalıyorsa Güneş de etrafına ısı ve ışık yaymaya devam ettikçe yapısındaki Hidrojen gazı miktarı azalırken Helyum gazı miktarı artar. Öyle ki bundan bir kaç milyar yıl sonra Güneş'in Hidrojen gazı deposu tükenmiş olacak ve Güneş de böylece yok olacak.

Güneş'in Sonsuza Kadar Var Mı Olacak? Hemen kısa cevap verelim, Hayır! Çünkü, yukarıda da anlattığım gibi Güneş, var olmak yani ısı ve ışık üretmeye devam etmek için yapısında bulunan (yaklaşık %75 oranında demiştik) Hidrojen gazını kullanır. Bu kullanım sırasında Hidrojen gazı Helyum'a dönüşürken, Hidrojen miktarı azalıp Helyum miktarı artmaktadır. Sonuç olarak, Güneş'in yapısında bulunan Hidrojen gazı sınırlı miktarda olduğu için bir gün gelecek ve artık Helyum'a dönüştürebileceği Hidrojen gazı kalmayacak bu da Güneş'in sonu olacak anlamına gelir. Bugün yaklaşık 5 milyar yaşında olan Güneş'imizin hemen hemen bu kadar daha ömrü kaldığı yapılan çalışmalar ile tespit edilmiştir. Yani bundan yaklaşık 5 milyar yıl sonra Güneş'imiz ne yazık ki yok olacaktır. Güneş'in Katmanlı Yapısı Evet, yanlış okumadınız. Güneş de tıpkı geçtiğimiz yıllarda öğrendiniz Dünyamız gibi katmanlı bir yapıya sahiptir. Güneş'in katmanları; içten dışa doğru; Çekirdek Işık Küre Renk Küre ve Taç Küre şeklinde sıralanır. Bu sıralamayı unutmamak için şifremiz: Ç-I-R-T Güneş'in en sıcak katmanı en iç kısımda bulunan çekirdek iken, en soğuk katmanı en dış kısımda bulunan taç küre katmanıdır. Buradan şu yorumu yapabiliriz: "Güneş'in iç kısımlarının sıcaklığı dış kısımlarının sıcaklığından fazladır. Çekirdek katmanı yaklaşık 15 milyon °C iken dış kısımları yaklaşık 5500 - 6000 °C'tur. Son olarak şu notu da yazalım ve Güneş'in katmanları dosyasını kapatalım: "Güneş'in yüzeyinden merkezine doğru gidildikçe sıcaklık artarken, merkezinden yüzeyine doğru gidildikçe sıcaklık azalır.

Güneş Lekeleri Baştan söyleyeyim, Güneş Lekeleri bölümü çok önemli ve neredeyse her deneme sınavı, her testte karşınıza çıkar. Bu sebeple siz de çalışmalarınızı yaparken ayrıca bir önem verin istiyorum. Aşağıda paylaştığım görsel üzerinde de gördüğünüz gibi Güneş'in yüzeyinde sıcaklığın daha düşük olduğu koyu renkli bölgeler tespit edilmiştir. İşte, bu koyu renkli kısmen soğuk bölgere Güneş Lekesi denilmektedir. Galileo, teleskobu ile Güneş’i incelerken Güneş üzerinde koyu lekelerle karşılaşmış ve bunu görseldeki gibi kâğıda aktarmıştır. Galileo farklı tarihlerde yaptığı gözlemlerle lekelerin hep aynı yönde ilerlediğini fark etmiştir. Yıllar sonra yapılan gözlemler ile Güneş yüzeyindeki bu lekelerin bazılarının Dünya kadar, bazılarının ise daha da büyük olduğu anlaşılmıştır.

Güneş Lekelerinin Aynı Yönde İlerlemesine Dikkat!
Galileo'nun farklı tarihlerde yaptığı gözlemlerle güneş lekelerinin hep aynı yönde ilerlediğini fark etmesi Güneş'in kendi ekseni etrafında döndüğünü kanıtlar.

Güneş Işığı Gözlerimize Zarar Verir Mi? Güneş’e gözlerimizle doğrudan bakamayız. Baktığımız takdirde gözlerimize kalıcı zarar verecek ışınlara maruz kalabiliriz. Bu nedenle Güneş'e; Çıplak gözle veya Dürbün Teleskop Mercek ya da Kamera gibi araçlar kullanarak bakılmamalıdır.

Ek Bilgiler: Parker Uzay Aracı

Küçük bir araba büyüklüğünde olan Parker Uzay Aracı NASA tarafından Güneş'in merkezine gönderilen bir uzay aracıdır. 12 Ağustos 2018 tarihinde Delta IV Heavy roketiyle fırlatılan Parker Uzay Aracı (Parker Solar Probe) Güneş’e en fazla yaklaşan insan yapımı nesne unvanını ele geçirmiştir. Bu aracın temel görevi Güneş'in yüzeyi hakkında çeşitli verileri toplamak ve bu verileri Dünya'daki bilim insanlarına ulaştırmaktı.